Wereldwijd probleem
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het aantal mensen met overgewicht de afgelopen decennia flink toegenomen. In 2022 had meer dan 39% van de volwassenen wereldwijd overgewicht en ongeveer 13% had obesitas (BMI van 30 of hoger). De cijfers blijven stijgen, vooral in stedelijke gebieden waar de leefstijl minder actief is en ongezond voedsel ruimschoots beschikbaar is.
Jaren 90
Rond de jaren 90 kreeg de wereld in mijn ogen een soort stroomversnelling. Digitalisering nam een vlucht. De mobiele telefonie werd algemeen beschikbaar en de meeste huishoudens kregen ook een personal computer (PC) thuis. Ook op het gebied van voeding veranderde het een en ander. Er waren vaker tweeverdieners in het gezin. Mensen gingen vaker uit eten en de mogelijkheid om snel en met name goedkoop voedsel te krijgen was door reclame en grote billboards langs te snelweg niet te missen. Als klein kind kan ik me de indrukwekkend grote M, waar dan ook ter wereld, ook goed herinneren. De makkelijk beschikbare voeding is vaak ongezonder, voorzien van een grote beker suikerhoudende frisdrank in een samengesteld menu. In Amerika wordt er ook vaak een gratis refill aangeboden van je gekozen softdrink. Een halve liter cola bevat ongeveer 50 gram suiker! Als middelbare scholier had je toegang tot de schoolkantine met frikandelbroodjes of saucijzenbroodjes en frisdrank automaten. Er werd weinig gezonde voeding aangeboden.
Tegenwoordig zijn ook de Xbox, playstations of nintendo game platforms niet weg te denken. Ook wilde ik als kind graag gamen. De Nintendo (gameboy) en later de Xbox zorgde ervoor dat je uren op de bank kon doorbrengen. Over internet spelen van games met klasgenoten maakte toch een vorm van interactie, maar geen beweging meer.
Ook in de werksector veranderde veel. Bedrijven waren via internet makkelijk te vinden, veel sectoren gingen ook nachtdiensten draaien. Nachtdiensten zorgen ervoor dat je biologische ritme in de war raakt, vaak minder gezond gegeten wordt en de kans op bijvoorbeeld diabetes toeneemt.
In de kantoorsector zag je ook veranderingen, er hoefde minder vaak gelopen te worden. Mensen werden minder actief achter het bureau. Denk bijvoorbeeld maar aan een brief schrijven en dan posten versturen. Met de komst van internet en email hoefde mensen maar op de muis te klikken en het bericht was verstuurd.
Al deze veranderingen in voeding, technologie, levensstijl en de economische omgeving hebben bijgedragen aan de explosieve toename van overgewicht in de wereld.
Overgewicht
Heb je een BMI boven de 25? Dan spreken we van (mild) overgewicht. Bij een BMI >30 spreken we van obesitas. Obesitas wordt gezien als een chronische metabole ziekte. Boven een BMI van 35 spreken we van ernstige obesitas welke met of zonder comorbiditeiten kan zijn. Comorbiditeiten zijn ziekten of aandoeningen die verkregen zijn door of naast het overgewicht. Een voorbeeld van comorbiditeit is artrose (slijtage van gewrichten) van bijvoorbeeld knieen of diabetes type 2. Ideaal zouden mensen dus een gewicht tussen de 18,5 en 25 BMI punten moeten hebben. Zoals ook uitgelegd op de pagina BMI waar uitleg over BMI beschreven staat, is BMI niet voor elk lichaam geschikt. Vul de screening van de BMI aan met bijvoorbeeld een vetmeting of een buikomvang meting.
Wat kun je doen als je te zwaar bent?
Het erkennen van een te hoog gewicht is een heel belangrijke stap. Vaak ontstaat overgewicht door een veranderde of aangeleerde levensstijl. Daarmee lijkt de oplossing voor de hand te liggen en een gezonde levensstijl te creëren. De mate van overgewicht, bepaalt ook de omvang van de benodigde levensstijlverandering. Iemand met een BMI van 25,1 hoeft waarschijnlijk minder grote veranderingen aan te leren dan iemand met een BMI van 60 (morbide obesitas). Het kan ook zo zijn dat iemand vanaf kinds af aan te maken heeft gehad met overgewicht, het kan zijn dat er dan een genetische oorzaak aan ten grondslag ligt. De ziekte obesitas wordt te vaak nog gezien alsof iemand met overgewicht dit zelf in de hand heeft. Dit is voor andere chronische ziekten vaak ook niet het geval.
Het volgende stappenplan zou ik willen adviseren aan iemand die constateert en erkent dat is sprake is van een te hoog gewicht. Belangrijk is natuurlijk wel dat degene gemotiveerd is om een levensstijl verandering toe te passen in het dagelijkse leven.
Stap 1: Erkenning
Stap 2: Gedetailleerd in kaart brengen van huidige levensstijl (denk hierbij aan onder andere de dagelijkse inname van voeding en (fris)drank, aantal minuten actieve beweging, gebruik van alcohol, roken en drugs)
Stap 3: Vaak is de mate van overgewicht ook verbonden met de duur waarin de niet gezonde levensstijl is aangeleerd. Stel daarom ook reele doelen om tot een gezond- en fitgewicht te komen. Is er sprake van (ernstige) obesitas, dan is het verstandig om een zorgverlener om hulp te vragen.
Stap 4 Met behulp van stap 2 en stap 3 kunt u bepalen welk doel u uzelf wilt stellen en hoe dit te bereiken?
Ik besef me ook dat als het allemaal zo makkelijk was geweest, er niet een groeiend aantal mensen met overgewicht of obesitas kampen.
Gecombineerde Leefstijl Interventie
Het voorgaande stappenplan is voor veel mensen prima te begrijpen. Toch lukt het veel mensen niet om dit zelf in de dagelijkse praktijk toe te passen. Omdat het hebben van overgewicht kan leiden tot ernstige gezondheidsnadelen is er een programma opgezet voor mensen met overgewicht of obesitas. Dit programma wordt via uw huisarts aangevraagd. Het programma wordt onder bepaalde voorwaarden vergoed door de basis zorgverzekering. Een van de volgende voorwaarden moet van toepassing zijn.
– Een BMI hebt tussen 25 en 35, in combinatie met een grote buikomvang. Voor vrouwen is dat 88 cm of meer. Voor mannen is dat 102 cm of meer.
– Een BMI hebt tussen 25 en 35 én een of meer ziekten die met overgewicht samenhangen (comorbiditeit).
– Een BMI hebt vanaf 35.
De GLI bestaat uit een meerjarig traject, waarbij deelnemers intensieve begeleiding krijgen van zorgprofessionals, zoals leefstijlcoaches, diëtisten en fysiotherapeuten. Het doorlopen van het GLI kan ook leiden tot de vergoeding van Obesitas Management Medicatie zoals Ozempic/ Semaglutide.
Het is raadzaam om uw zorgverzekeraar ook te raadplegen als het gaat om de vergoeding. U kunt meer lezen over het GLI traject op de website van Zorginstuut Nederland. Indien de veranderde levensstijl onvoldoende resultaat laat zien, zijn er nog andere mogelijkheden om het gewicht te laten afnemen. Denk bijvoorbeeld aan chirurgie waarbij een omleiding wordt aangelegd van maag naar dunne darm of een operatie waarbij een deel van de maag wordt weggenomen. De laatste jaren wordt ook medicatie gebruikt om af te vallen.
Wat als leefstijl verandering alleen niet genoeg is?
Indien leefstijlverandering alleen niet genoeg is om het gezonde streefgewicht te behalen. Kan er met behulp van bariatrische chirurgie of medicijnen aanvullend gewichtsverlies bewerkstelligd worden. Hier wordt in de Nederlandse richtlijn ook aandacht aan gegeven.
Wil je een operatie of medicatie overwegen? Bespreek dit altijd met je huisarts of een specialist om de beste keuze te maken voor jouw situatie.
Chirurgie
Iemand met een BMI van 35 of hoger en comorbiditeiten kan in aanmerkingen komen voor bariatrische chirurgie. Frequent uitgevoerde ingrepen zijn de laparoscopische Roux-en-Y gastric bypass (RYGB) en de laparoscopische gastric sleeve. Beide ingrepen helpen bij gewichtsverlies, maar werken op verschillende manieren.
Bij de gastric bypass wordt een deel van de maag losgemaakt. Dit deel zit vast aan de slokdarm. Van het losgemaakte deel van de maag wordt een klein maagzakje gemaakt. Op dit kleine maagzakje (de pouch) wordt de dunne darm aangesloten. Door deze bypass eet je minder omdat er minder in de maagpouch past en je sneller vol zit. Doordat de voeding omgeleid wordt, worden minder calorieën en voedingsstoffen opgenomen. Tevens verandert je stofwisseling en hormoonhuishouding, waardoor je minder honger ervaart. De operatie duurt ongeveer 1 uur onder algehele narcose. De operatie wordt in verschillende ziekenhuizen in Nederland uitgevoerd. Je blijft na de operatie 1 nacht in het ziekenhuis of afhankelijk van comorbiditeiten soms ook in dagbehandeling.
Bij een gastric sleeve wordt een groot deel van de maag permanent verwijderd waardoor een smalle ‘buisvormige’ maag overblijft. Hierdoor kun je minder eten omdat je sneller vol zit, neemt de eetlust af. In vergelijk met de gastric bypass blijft het spijsverteringskanaal vrijwel ongewijzigd (er is geen omleiding van de darm). Ook deze operatie wordt uitgevoerd onder volledige narcose, duurt ongeveer 1 uur. Ook bij deze operatie kun je vaak de volgende dag of soms dezelfde dag weer naar huis. Benieuwd of er bij u in de buurt gewichtsreducerende chirurgie wordt verricht?
Medicatie
Een bekend afslankmiddel is Ozempic, ook wel semaglutide genoemd. Dit middel is bedoeld om diabetes type 2 te behandelen en de insulineproductie toe te laten nemen en de bloedsuikerspiegel te laten zakken. Het heeft ook het gevolg dat de eetlust geremd wordt waardoor mensen minder eten en afvallen. Na het staken van deze medicijnen zal de eetlust weer toenemen en naar alle waarschijnlijkheid het gewicht ook weer toenemen. Het Radboud UMC heeft hier recent ook een stuk over geschreven, dat is via deze link te lezen
Zowel chirurgie als afslankmedicatie zijn een toevoeging op de leefstijlverandering. Als leefstijlverandering onvoldoende effect heeft, kan medicatie of chirurgie een extra bijdrage leveren.