Recentelijk was ik op een congres waarbij het volgende duidelijk werd: de voedselindustrie toont veel overeenkomsten met de tabaksindustrie. Het besef dat de voedselindustrie een vergelijkbare strategie heeft ontwikkeld om consumenten aan hun producten te binden zoals de tabaksindustrie, vond ik een eye-opener. In dit blogbericht duiken we dieper in de parallellen tussen de voedsel- en tabaksindustrie, en hoe de voedingssector zichzelf in stand houdt door middel van verslavende producten, slimme marketing en schijnoplossingen.

Tabaksindustrie

Het gebruik van tabak gaat al terug tot voor de 15e eeuw; het werd gebruikt door indianen als ritueel. Later bracht Columbus, die Amerika en de indianen ontdekte, tabak mee naar Europa. De handel in tabaksproducten was lucratief. De massale productie in koloniën, vaak met behulp van slavenarbeid, zorgde voor een constante aanvoer van tabak naar Europa. De industriële revolutie zorgde voor een efficiënter gebruik van tabak; er werden sigarettenmachines gemaakt die op hoog tempo sigaretten konden produceren. Deze massaproductie zorgde ervoor dat de tabaksproducten nog makkelijker beschikbaar waren. In de 20e eeuw werd je praktisch geboren met een sigaret in je mond. Dat begreep ik in ieder geval van mijn opa, die zijn hele leven heeft gerookt. Goede marketing en sociale acceptatie zorgden ervoor dat roken werd genormaliseerd. Er kon worden gerookt in het vliegtuig, maar ook bij de huisarts aan het bureau. Door de normalisatie van het roken zijn de verslavende en nadelige gevolgen te lang onderbelicht geweest. Dat is in de 21e eeuw gelukkig anders; desondanks roken nog veel mensen die allemaal weten hoe schadelijk het is. Nederlanders hebben de keuze om wel of niet te roken. Deze keuzevrijheid levert de Nederlandse overheid zo’n 3 miljard euro per jaar aan accijns op.

Voeding en industrie

Wij waren vroeger jagers/verzamelaars en leefden van wat de natuur ons bood, jagend op wild en verzamelend van zaden en planten. Toen het trekkende bestaan verdween en men meer op één plek bleef wonen, ontstond ook de landbouw waarbij gewassen werden verbouwd en dieren werden gehouden voor vlees en bijproducten. Ook de industriële revolutie zorgde voor een stroomversnelling binnen de voedselindustrie. Niet alleen op het gebied van landbouw, met trekkers en ander materieel, maar ook op het gebied van voedselconservering. Dit maakte dat voedsel op grotere schaal kon worden geproduceerd. De beschikbaarheid van kruideniers, tegenwoordig de supermarkten, nam toe. De verkrijgbaarheid van voeding werd makkelijker, de drang om zelf te verzamelen ebde daarmee langzaam weg. Door de schaalvergroting en voedselbewerking eten wij niet meer zoals vroeger. De meeste voedingsproducten worden aangepast voor een betere smaak of langere houdbaarheid. Dit wordt ook wel bewerkte voeding genoemd.

Eten als verslaving

Wie kent het niet: zodra een zakje chips of snoep open is, moet het eigenlijk ook dezelfde dag leeg. Dit heeft ermee te maken dat wij mensen bepaalde voedingsstoffen lekker vinden. En met lekker bedoel ik dat wij worden beloond door onszelf. Suiker, vet, zout en koolhydraten triggeren ons beloningssysteem en geven een (kortdurend) goed gevoel. Dit type eten wordt ook wel hypersmakelijk eten genoemd. Dat gevoel is verslavend en dooft, net als bij andere verslavende middelen, weer uit. De drang om het gevoel weer te krijgen of te behouden leidt tot wederom inname van voedsel. Producten met een smaakje, bijvoorbeeld een yoghurtdrank, zijn vergelijkbaar met melk als het gaat om de voedingswaarde (calcium etc.), echter zit er veel meer suiker in yoghurtdrank. De hoeveelheid suiker maakt de yoghurtdrank aantrekkelijker om te blijven drinken. Hierdoor neem je waarschijnlijk meer zuivel tot je dan nodig is. Tevens zal de honger naar andere producten toenemen als de ‘high’ van de suiker weer uitgewerkt is. Zo versterkt dit de trek om te blijven eten.

Reclame en marketing

Zowel de voedingsindustrie als de tabaksindustrie heeft de afgelopen jaren slim gebruik gemaakt van marketing en reclame. Roken werd in films en reclames vaak afgebeeld, met een stoere man op een paard of in een mooie auto. Lekker eten en drinken wordt geassocieerd met gezelligheid. Alle goed bekeken kindertelevisieseries kennen wel een vorm van voeding die eraan gebonden is. Vaak is dit chocola, of een ander soort snoep. Ik heb in ieder geval nog geen appels of peren gezien in de vorm van een actieheld. Ook de porties zijn de afgelopen jaren toegenomen. Met name bij de fastfoodketens krijg je vaak een halve liter frisdrank bij de maaltijd. De reclameterm “free refill” is natuurlijk super aantrekkelijk. Echter is het wel zo dat de tweede halve liter cola wederom 52 gram suiker (7,5 suikerklontjes) bevat!

Overeenkomsten van de tabaks- en voedingsindustrie

Net zoals de tabaksindustrie sigaretten ontwierp om verslavend te zijn, heeft de voedselindustrie producten gecreëerd die ons brein op vergelijkbare wijze beïnvloeden. De hypersmakelijke voedingsmiddelen hebben een vergelijkbaar (verslavend) effect op ons beloningssysteem zoals nicotine dat ook heeft. Het is dan ook niet verwonderlijk dat wij mensen moeite hebben om te stoppen met het eten van chips, koekjes en frisdrank, zelfs als we geconfronteerd worden met ernstige gezondheidsrisico’s zoals diabetes en hartaandoeningen. De kortetermijnbeloning om te blijven eten is veel sterker dan de langetermijnvisie, zoals dit vaker het geval is bij verslaving!

De marketingstrategieën van de voedselindustrie zijn eveneens geïnspireerd door de tabakssector. Initieel werd tabak op ooghoogte bij de kassa verkocht of met grote opvallende displays. Dat is tegenwoordig niet meer zo. Wel zie je ongezonder voedsel nog strategisch geplaatst in de supermarkten, vaak op ooghoogte van kinderen of bij de kassa’s, om impulsaankopen te stimuleren. Daarnaast worden er regelmatig “veiligere” alternatieven geïntroduceerd. Voor de sigaretten was dit de light sigaret. Voor voedsel zijn eveneens legio light-producten of “gezondere” varianten met minder vet of suiker beschikbaar. Deze producten worden vaak gepromoot als een betere keuze, terwijl de werkelijke gezondheidsvoordelen minimaal zijn. Dit marketingspel houdt u als consument gevangen in een cyclus van ongezond eetgedrag, terwijl u denkt gezondere keuzes te maken.